A Pancha, unha moeda local?

O Concello de Ribadeo ten unha longa tradición de cooperación co potente sector comercial e hostaleiro, en tempos de crise e de bonanza tamén. As iniciativas de promoción levadas desde a oficina de desenvolvemento local ó longo destes anos foron reforzando o papel da nosa vila como capital comercial e de ocio dunha ampla comarca que vai desde Foz até Navia -abranguendo até Pontenova e Vegadeo polo sur- concellos que suman unha poboación de preto de 50.000 habitantes. Ribadeo é tamén un referente turístico a nivel estatal e mesmo internacional, como amosan os datos de visitas e ocupación que cada ano nos achegan os medios.

Lamentablemente, esta crise global da Covid-19 que nos obriga a limitar esa tradición tan arraigada de xuntarnos cos amigos e a familia nos bares -e impide a chegada de visitantes de fóra- ten unha pegada económica máis forte nos territorios que basean a súa economía no turismo e a hostalería. Así, países como España, comunidades autónomas como as mediterráneas ou vilas como Ribadeo sofren con máis forza a crise ca outras máis centradas no sector primario ou na industria, que seguen a traballar con certa normalidade. Nesta situación, recuperar as panchas e mesmo reforzalas nesta fin do 2020 é unha iniciativa máis de apoio ó sector comprensible e plausible.

En realidade as panchas veñen sendo unha subvención do 33% das compras que facemos nos locais participantes na iniciativa con cargo ó orzamento municipal. Pagamos 30€ e dannos 40 panchas, logo por cada 3 euros de gasto no comercio local temos outro con cargo ó orzamento público. A filosofía detrás desta iniciativa da administración local é mitigar (combater?) a tendencia global de mandar fóra de Ribadeo os cartos que ingresamos polo noso traballo ou pensión, engrosando as contas de grandes empresas multinacionais e os petos dos seus executivos.

Calquera de nos pode facer un sinxelo cálculo de onde manda os cartos que cobra cada mes. Cantos van a unha multinacional da distribución alimentaria, cantos a unha multinacional da enerxía, cantos a unha multinacional das telecomunicacións, cantos a unha multinacional do petróleo, cantos quedan no banco e cantos quedan en Ribadeo. Veremos que estes últimos son unha parte pequena. De todos eles, coa pancha facemos unha sorte de guerrilla ós hipermercados e a internet, parte non pequena do problema -queda para outro día a reflexión sobre como atallar o resto das fugas-.

As panchas anímannos a gastar localmente, porén, esas panchas recibidas pola hostalería e o comercio son intercambiadas por euros na oficina de Abanca e aí remata o conto (mesmo como na Cenicienta, hai unha hora tope, un día no que remata a experiencia). Pola outra banda, quen non ten cartos non pode adquirir panchas nin beneficiarse dese desconto. Pode considerarse esto unha moeda local? O obxectivo das moedas locais é fondamente social. Procuran a dinamización de toda a economía comunitaria facilitando o intercambio de produtos e servizos entre todos os membros da comunidade, entendendo que tod@s temos algo que achegar. Polo tanto, para poder considerar as panchas unha auténtica moeda local a participación e os seus beneficios deberan poder estenderse a toda a sociedade ribadense alén do comercio e da hostalería, fortalecendo e integrando a comunidade e diversificando a economía local.

Por exemplo, se foramos quen de incluír no proxecto ós provedores dese sector hostaleiro e comercial ás súas traballadoras, as relacións coa administración local e as súas empregadas, as asociacións de voluntariado e a súa labor, creando oportunidades para as persoas desempregadas, etc., mesmo poderían agromar novas iniciativas, reducirse a nosa dependencia do sector servicios, axudar a integrarse na economía social a quen non ten ingresos convencionais... En definitiva, para facer desta unha auténtica moeda local que dinamice e diversifique a nosa economía, e faga a Ribadeo máis resistente ante esta e as vindeiras crises, cómpre estudar a posibilidade de facer algunhas mudanzas no seu deseño, que poderían ser as seguintes ou outras diferentes:

- As panchas mantéñense en circulación indefinidamente.

- A maiores da compra, pódense obter panchas participando en programas de voluntariado social ou ambiental organizados polo Concello ou asociacións locais de interese social.

- O Concello e as empresas locais interesadas en dinamizar a economía local poden chegar a acordos voluntarios cos seus traballadores para pagar salarios parcialmente en panchas

- Poden conseguirse panchas participando nun banco de tempo local para intercambiar produtos (excedentes de produción das hortas, obxectos de segunda man, etc.) e servizos entre veciñ@s (“dou clases por x panchas”, “admito panchas como pago polas miñas mazás” ou “vendo a miña bici vella por x panchas”).

- O Concello podería admitir panchas para pagar os impostos ou taxas municipais, animando a máis comercios a integrarse na iniciativa e admitilas tamén como forma de pago.

En definitiva, unha auténtica moeda local ten un grande potencial de dinamización da economía, mais para iso as panchas precisan ir máis aló e implicar no seu deseño e implementación a boa parte da sociedade ribadense -a maiores de ACISA e do Concello-. É unha ferramenta que está ó noso dispor, que sempre estamos a tempo de poñer a camiñar e coa que podemos "salvarnos" a nós mesmas: por sorte vivimos nuhha terra privilexiada na que case temos todo canto precisamos para unha vida digna. “El milagro de Worgl”, película alemá do 2018 sobre un caso real na Austria de entreguerras, axudará a comprender o seu potencial -e tamén as dificultades da súa implementación-.

Triaxe

Fallan os datos certos, mais estamos a primeiros de abril, neses días nos que as UCIs do Estado agardaban estar no máximo de saturación. O momento máis perigoso, o que segundo as novas que chegaban de Italia os médicos, espantados, tiñan que decidir a quen se lle pon o respirador, e polo tanto quen vive e quen morre. Novas con discursos dos Países Baixos sobre unha presunta cultura diferenciada, con idade límite para ocupar esas camas limitadas, novas sobre instrucións da Generalitat de non levar ós hospitais ás persoas maiores afectadas polo Covid 19.

A decisión entre a vida e a morte, esa triaxe que din comezou a aplicar Napoleón nas súas guerras, ten forzosamente que ser a máis dura decisión para as profesionais da medicina, mais de ser certas esas novas, non parece selo tanto para algunhas profesionais da política, quizais confiadas en que cando chegue o momento sempre serán as elixidas, sempre terán cama nun deses hospitais privados para os que valorar a incidencia económica das decisións médicas forma parte do negocio.

Pero interésame neste punto determe no valor das vidas, e concretamente na falla de debate á hora de decidir que, á hora da verdade, as persoas vellas deben morrer. Nese intre crucial calquera de nós dariamos a vida pola das fillas, certo, pero máis aló diso quero chamar a atención sobre o deslexo cultural que nestas dúas xeracións fomos asumindo sobre o coidado das nosas maiores.

Quizais consecuencia da veneración que este sistema fai da tecnoloxía (da nova, da novísima tecnoloxía), ou simplemente da baixada da natalidade -a mocidade é un ben escaso- a xente nova acadou unha relevancia que nunca tivo. Afeitas ós móbiles, tablets, ordenadores, esas que onte programaban o vídeo e agora teñen a súa canle de Youtube, esas que se viven nunhas redes sociais que, como a TV, máis que ferramenta de transmisión de cultura e emocións, convirtironse nun aditivo pasatempo -no que perdemos a vida mentres a vida pasa- pasaron de ser aprendices a mestres, de extras a protagonistas, en poucos anos.

Certo, unha relevancia falsa, que as fai ocupar minutos nos medios pero non outorga estabilidade laboral, un recoñecemento baleiro, que non se traduce nun compromiso social para darlles un futuro, como aqueles premios do Feijoo ás tituladas que consistía nunha maleta coa que marchar do país. Quizáis formando todo parte dunha estratexia de márqueting, nun mercado que as ve presas moi fáciles do consumismo no que medraron, cheos de xoguetes, roupa e tecnoloxía no canto de irmáns.

E pola misma razón, as nosas maiores, desconectadas desa nova escuma da vida, desa efervescencia tecnolóxica consumista, en boa medida voluntaria e sabiamente, desde un xuizo máis fondo -o que dá o tempo vivido- do que ten ou non importancia na nosa existencia, van quedando fóra dos circuítos do consumo e da relevancia social. A súa sabedoría é vista como inútil para os tempos que corren; ritmos que superan por primeira vez na historia da humanidade a velocidade natural da vida humana obrigándonos a unha actualización tecnolóxica cada poucos anos.

A xente vella, encarnación da experiencia e do coñecemento acumulado, é hoxe vista coma unha carga inútil para esta sociedade. Unha sociedade descerebrada, que corre velozmente a ningures, envoltorios baleiros, burbullas de ar. Deixar morrer os vellos, que non pagan a pena esas vidas. Esta opción polo rápido descarte das persoas maiores é a cristalización final dunha tendencia de décadas, na que de a poucos fomos desprezando o valor do moito que aínda nos achegan e do moito que lles adebedamos.

No mundo tralo coronavirus, tamén deberemos repensar a posición das nosas maiores na familia. Como con tantas outras cousas, deberemos ser capaces de tomar perspectiva, saír deste século de excepción (o do petróleo) que estamos a rematar, analizar e decidir, con xustiza e humanidade.

Deus Ex Machina VS Cisne Negro

No me avergüenza reconocer que hace solo unos días aprendí lo que significa un “cisne negro”. Fue en mi blog de cabecera “Crashoil” del gran Antonio Turiel sobre el pico del petróleo, que hacía referencia al Covid-19 como un cisne negro. Corrí a informarme a la wikipedia, y digamos que un cisne negro es un suceso inesperado que lo cambia todo -a peor-. Una catástrofe que desequilibra definitivamente la balanza, que rompe un equilibrio -inestable- para obligar a un enorme cambio sistémico.

El matiz del “equilibrio inestable” previo no es baladí, porque una tercera característica de los cisnes negros es que -a toro pasado- son explicables. Había razones ocultas, o escasamente difundidas, que nos podrían haber prevenido de la posibilidad de tal suceso, o de sus efectos catastróficos sobre la marcha de las cosas. Ejemplos de cisnes negros en la historia podrían ser el inicio de la primera guerra mundial, los atentados del 11S o la caída de Lehman Brothers en 2008. Supongo que a nivel planetario, el meteorito que extinguió a los dinosaurios y propició el dominio actual de los mamíferos podría también considerarse un cisne negro.

El COVID-19 es una de esas catástrofes anunciadas por los expertos, que viene a descolocar un sistema económico mundial que ya estaba tocado por la crisis nunca superada de 2008, introduciendo más entropía en un sistema energético que ya estaba en la espiral de bajada de precios (destrucción de la oferta menos competitiva) previa a la siguiente subida de precios (destrucción de la demanda menos pudiente). Avisa Antonio que la bajada brutal del precio puede hacer explotar la burbuja del carísimo fracking USA, y incentivar inestabilidades en los países productores (los portaviones USA frente a Venezuela serían un indicio a seguir).

En todo caso, la caída de la actividad económica que se anticipa próxima a un 20% del PIB a nivel mundial, muy superior a la de 2008, y las incertidumbres sobre nuevas oleadas futuras, sin duda alterarán los planes de personas e instituciones (aún no nos podemos hacer una idea), desatando las cifras del desempleo y obligando, entiendo yo, a los gobiernos a tomar cartas en el asunto para evitar que “chalecos amarillos” de todo el mundo se lleven por delante ejecutivos e incluso sistemas políticos. Pienso que para reconducir la situación tendremos que jugar la carta del Deus Ex Machina.

La figura del Deus Ex Machina (este también lo aprendí hace unos pocos años) viene a ser cuando en medio de la trama de una obra dramática (viene del teatro clásico) aparece inopinadamente un dios salvador que arregla el problema. Hoy, en general, un personaje o suceso que no había aparecido antes y que hoy suele criticarse como una salida fácil del guionista (ese séptimo de caballería que llegaba en el momento justo, las águilas gigantes del Señor de los Anillos o cuando al final “todo era un sueño”).

Pues si, necesitaremos un Deus Ex Machina, algo nuevo, diferente e inesperado que obviamente no va a llegar del cielo. Algo inimaginable en el contexto actual, inviable dentro de las normas asumidas, que habremos de inventar e implementar. Algo que romperá esas normas desde arriba para evitar que las rompamos desde abajo. Algo que nos permita salvar a todas.

El primer paso ha sido dado. En el mundo entero se ha priorizado la vida sobre el interés económico. Quizás, seguramente, porque sin hacerlo ese interés habría sucumbido de todas formas, pero incluso si ha sido por eso, ese movimiento supone el reconocimiento de una debilidad. Existe una línea que ni siquiera los grandes poderes económicos del planeta han podido traspasar: la vida (muchas vidas).

Debemos aprovechar el momento. No podemos permitir que se nos venda mañana la propia vida como una deuda a pagar. ¿A quien? ¿Al poder financiero? ¿A los multimillonarios que amasan su riqueza con el esfuerzo ajeno?

Situada la vida en el centro, tras la todavía incalculable crisis gobal que vamos a enfrentar defendamos sin dudarlo una recuperación que mantenga la vida como vara de medida para cada decisión. La vida digna, el mínimo vital garantizado para todas: nadie sin casa, nadie sin comida, nadie sin agua, nadie sin energía, nadie sin calor, nadie sin cuidados suficientes. Y añadamos: tampoco sobreviviremos si es a costa del planeta. Esa reconstrucción no se sostendrá si es a costa de un entorno saludable que la haga posible. 

Nunca más el beneficio de los accionistas como condición, nunca más un “no se puede” como respuesta a las demandas justas, nunca más el IBEX o el PIB como indicadores. Nuevas brújulas para tiempos nuevos.